TRAMWEG–STICHTING

home > collectie > TET1

TET 1

Motorrijtuig 1 van de Twentsche Electrische Tram

TET1 als zomerhuis
Zo doorstond de TET 1 de tijd (Coll. TS; fotogr. onbekend)

Ook Enschede had ooit een electrisch trambedrijf. De tramlijnen van de Twentsche Electrische Tram hebben bestaan van 1908 tot 1933; daarna ging het bedrijf verder als busmaatschappij.

Het meeste materieel van de TET is gesloopt. Enkele wagenbakken zijn aan particulieren verkocht, waarbij er uiteindelijk nog maar één wagenbak overbleef: de TET 1. Deze wist zijn leven te rekken als zomerhuisje op het land van een plaatselijke agrariër. Daardoor zat er altijd een waterdicht dak boven de wagenbak, waardoor deze in relatief goede conditie de jaren heeft doorstaan. Omdat de eigenaar geen vergunning meer kon krijgen voor een vervangend zomerhuisje - zijn land was inmiddels tot beschermd natuurgebied verklaard - is hij zo lang mogelijk gebruik blijven maken van de TET 1.

De eigenaar en de TS waren het er in principe over eens dat de wagenbak, gezien het historisch belang ervan, uiteindelijk een museale bestemming moest krijgen. In 2016 was het zover, en ging de TET 1 naar de Tramweg-Stichting om te worden gerestaureerd.

TET gered
De bak van de TET 1 is van zijn sokkel gelicht en voor het transport opgeladen. (Foto: JJGK, 17 sept. 2016)

In november 2018 was de restauratie in een stadium waarin een eerste proefplaatsing van onderdelen kon worden uitgevoerd.

onderdelenproef TET1
Na twee jaar roestbikken, repareren en schuren kunnen onderdelen op proef worden geplaatst (Foto: JJGK, 14 nov. 2018)

A-status

De historische betekenis van deze wagen ligt niet alleen in het feit dat het de laatste Enschedese tram is. Het is bovendien de enige tram die nog over is uit de productie van de Haagse wagenfabriek Pennock. De meeste tramrijtuigen uit de begintijd van de electrische tractie in Nederland werden geleverd door Duitse fabrikanten als Siemens, AEG en Van der Zypen. Voorts is het een van de vroegste elektrische tramrijtuigen die geen dak met een lichtkap meer hebben, maar een tondak; in plaats van de ventilatieruitjes die in de lichtkap zaten, bezitten deze wagens ventilatieruitjes boven de zijvensters. In het Nationaal Register Railmonumenten heeft de rijtuigbak dan ook de A-status toegekend gekregen.

Tijdlijn

De levensloop van de TET 1:

     
1908 bouw De Nederlandsche Fabriek van Rollend materieel v/h Pennock, Den Haag, levert zeven motorwagens genummerd 1-7 aan de TET
1915 kleur In de eerste jaren waren de TET-trams donkerblauw met teakkleurige panelen. In 1915 wordt de crèmekleur geïntroduceerd.
1933 buiten dienst Het trambedrijf wordt gestaakt en de trams worden te koop gezet. De TET 1, en ook enkele andere wagens, komen terecht bij particulieren. Andere rijtuigen worden gesloopt.
2016 erfgoed De wagenbak van de TET 1 komt in het bezit van de TS en gaat aldus deel uitmaken van het Nederlandse mobiele erfgoed.
Tekening TET 1-7
Algemeen plan-tekening van de TET-motorwagens 1-7

De TET werd opgericht in 1904 en exploiteerde vanaf 4 juli 1908 een tramlijn van de Spoordijkstraat in Enschede via het centrum naar Glanerbrug. Onderweg kwam de tram ook op het grondgebied van de toen nog zelfstandige gemeente Lonneker, waarmee de TET dus een interlokale lijn werd. Daarom hadden de TET-trams de voor interlokale trams wettelijk voorgeschreven dubbele koplampen.

Een ander opmerkelijk kenmerk van de TET-trams was dat de wagens alleen aan de zuidkant balkondeuren en treeplanken hadden. Op het hele traject van station naar Glanerbrug werd steeds rechts in- en uitgestapt (en op de terugweg dus alleen links). De lijn had een spoorwijdte van 1000mm en was geëlectrificeerd met 600V=. De electrische installatie van de TET 1-7 was identiek aan die van de HTM-"Laagdakkers" 163-168.

Op 17 september 2016 is de TET 1 van zijn sokkel gelicht en getransporteerd naar het TS-museumdepot in afwachting van restauratie. Daarbij moet onder meer een geheel nieuw onderstel worden geconstrueerd, want dat heeft de tram niet meer. Wel zijn de afgelopen decennia vele originele onderdelen verzameld. Het beoogde eindresultaat is een (hopelijk rijvaardige) tram die een goed beeld geeft van de Enschedese tram van weleer, en die bovendien een belangrijke fase in de ontwikkeling van de Nederlandse elektrische tram representeert.

Medio 2017 is de TET 1 van het TS-depot in Flevoland overgebracht naar het TS-depot in Overloon.

Markt Enschede met tram
Motorwagen TET 7, uit dezelfde serie als de 1, op de Marktstraat te Enschede

Bronnen

Stamkot, R., De Bock, R.F., en Van der Eijk, C.A. (1971) Elektrische trams in Twente, Zuid-Limburg en Zeeland, Trams en Tramlijnen, uitg. Wyt, Rotterdam; ISBN 90-6007-592-7

De Twentsche Courant Tubantia 24 en 29 juli 2013, 6 november 2015.

Achtergrondfoto: TET 5 in 1913 bij het Staatsspoorstation. Uit Stamkot e.a., p. 18

Vermelding in Nationaal Register Railmonumenten

naar boven